حضانت فرزند پس از طلاق والدین

حضانت کلمه‌ای عربی و در لغت به معنای پروردن است و در اصطلاح عبارت است از نگهداری مادی و معنوی طفل توسط کسانی که قانون مقرر داشته است.
در ابتدای این مقاله باید گفت حضانت با ولایت تفاوت دارد. ولایت به معنای ساده، نمایندگی کودکان و افراد محجور است که پدر و جدِ پدری و وصیِ منصوب از طرف آن‌ها را می‌توان ولی خاص طفل نامید و کسی غیر از آن‌ها بر کودک ولایت ندارد؛ اما همان‌طور که گفته شد حضانت فرزند به معنای نگهداری از طفل است.
نگهداری اطفال حق و تکلیف پدر و مادر است. به این معنا که علاوه بر اینکه اصولاً نمی‌توان این حق را از پدر و مادر گرفت، پدر و مادر هم نمی‌توانند این حق را به دیگران منتقل کنند. بنابراین تا وقتی‌که پدر و مادر با هم زندگی می‌کنند نگهداری کودکان بر عهده‌ی هردوی آن‌هاست. اما مساله جایی اهمیت می‌یابد که پدر و مادر از یکدیگر جدا شوند؛ در این مقاله این موضوع مورد بررسی قرار می‌گیرد.
هنگامی‌که پدر و مادر از یکدیگر جدا می‌شوند، حضانت کودک (چه پسر چه دختر) تا سن هفت‌سالگی بر عهده‌ی مادر است؛ اما بعدازآن بر عهده‌ی پدر است. این موضوع تا سن بلوغ ادامه دارد و پس‌ازآن پسر یا دختر خود تصمیم می‌گیرند که با پدر یا مادر خود زندگی کنند.
اما این حضانت به‌طور مطلق و بدون قید در اختیار پدر و مادر قرار نمی‌گیرد. به این معنا که هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، دادگاه می‌تواند به تقاضای نزدیکان طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه‌ی قضائی، هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند. بنابراین اگر یکی از پدر و مادر اعتیاد به مواد مخدر یا الکل داشته باشند یا مشهور به فساد اخلاقی باشند و یا به ضرب و شتم کودک خارج از عرف اقدام کنند یا هر اقدام دیگری که خلاف مصلحت طفل بوده و سلامتی جسم و روح کودک را در معرض خطر قرار دهد، طرف دیگر یا حتی نزدیکان کودک می‌توانند خارج شدن حضانت پدر یا مادر خطاکار را از دادگاه تقاضا کنند. لازم به ذکر است علاوه بر این شروط، حضانت مادر تا سن ۷ سالگی کودک مشروط به این است که مادر همسر دیگری اختیار نکند و مجنون نیز نشود؛ در این صورت حضانت به پدر منتقل می‌شود.
بدیهی است حضانت کودک در صورت فوت هر یک از پدر و مادر بر عهده‌ی دیگری است. بنابراین با فوت پدر، حضانت و نگهداری طفل به مادر سپرده می‌شود نه به پدربزرگ و نه به هیچ‌کس دیگر؛ مگر اینکه مادر صلاحیت نگهداری از طفل را با شرایط گفته‌شده در بالا نداشته باشد.

حق ملاقات با طفل

در کنار حق حضانت فرزند که یک حق قانونی برای پدر و مادر است حق ملاقات از طفلی که حضانت او بر عهده‌ی دیگری است نیز در قانون تعیین‌شده است. بنابراین مادر در هنگام حضانت از طفل نمی‌تواند مانع ملاقات کودک با پدر وی شود. بنابراین پدر یا مادر نمی‌توانند کودک را از محلی که موردتوافق طرفین بوده و ملاقات با طفل در آنجا انجام می‌شود خارج کنند. به طریق اولویت پدر یا مادر نمی‌توانند طفل را از کشور خارج نموده و موجبات عدم ملاقات کودک با پدر یا مادر خود را فراهم کنند؛ مگر اینکه دادگاه آن را به مصلحت کودک بداند و با در نظر گرفتن حق ملاقات اشخاص ذی‌حق، این امر را اجازه دهـد. دادگاه درصـورت موافقت با خـارج کردن کودک از کشور، بنا بر درخواست ذی‌نفع، برای تضمین بازگرداندن صغیر و مجنون تأمین مناسبی اخذ می‌کند.
غالبا دادگاه‌ها حق ملاقات را ۲۴ الی ۴۸ ساعت برای هریک از طرفین تعیین می‌کنند. علاوه برآن به طور معمول سعی بر این می‌شود که روزهای آخر هفته برای ملاقات تعیین شود تا جابه‌جایی کودک نیز با مشکل مواجه نشود. البته این امور با توافق طرفین قابل تغییر است.

چگونگی اخذ حضانت فرزند یا حق ملاقات با طفل

حضانت فرزند همان‌طور که گفته شد با شرایط مشخص در قانون تعیین گشته است. بنابراین هنگام طلاق درصورتی‌که زن و مرد دارای فرزندی باشند دادگاه موظف به تعیین شرایط حضانت و نگهداری از طفل است؛ اما درصورتی‌که زن و مرد از هم جدا زندگی کنند اما هنوز اقدام به طلاق گرفتن ننموده باشند و به‌طور مثال کودک پنج‌ساله‌ای نزد پدر خود زندگی کند مادر می‌تواند دادخواست حضانت به دادگاه ارائه نماید و درخواست حضانت طفل را نماید که دراین‌صورت دادگاه حکم مقتضی را صادر نموده و پدر موظف است نگهداری از طفل را به مادر بسپارد.
همین‌طور درصورتی‌که یکی از پدر و مادر که حضانت فرزند بر عهده‌ی اوست، مانع ملاقات طفل با دیگری شود این فرد می‌تواند به دادگاه مراجعه نموده و دادخواست ملاقات طفل را ارائه نموده و دادگاه اوقات و ساعات خاصی را برای ملاقات او با طفل تعیین می‌کند. (نحوه‌ی ارائه‌ی دادخواست، در مقالات دیگر ما در سایت تحت عنوان چگونگی طرح دعوا و تشکیل پرونده آمده است.) با توجه به این‌که رسیدگی در دادگاه ممکن است تا چندماه به طول انجامد، کسی‌که متقاضی حضانت با ملاقات طفل است غالباً در دادخواست خود تقاضای صدور دستور موقت می‌نماید. با استفاده از این شیوه بلافاصله بعد از ارائه دادخواست می‌تواند دستور را اجرا نموده و فرزند خود را ملاقات نماید.
لازم به ذکر است طبق قانون هرکس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل خودداری کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد، حسب تقاضای ذی‌نفع و به دستور دادگاه صادرکننده‌ی رأی نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت می‌شود. علاوه بر آن هرگاه مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی‌حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی تا یک‌میلیون تومان و درصورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می‌شود.